Τα λόγια του αγίου Γρηγορίου (Νύσσης) για το αρχέτυπο και την εικόνα μάς μεταφέρουν στο δεύτερο θέμα μας. Για ένα Χριστιανό, το πιο αποφασιστικό γεγονός όσον άφορα το πρόσωπό του είναι το ότι είμαστε δημιουργημένοι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού. (Γεν. 1, 2628). Ο καθένας από εμάς δεν είναι τίποτε λιγότερο από μια ζώσα εικόνα του ζώντος Θεού, μια κτιστή εικόνα της άκτιστης απεραντοσύνης του Θεού. Γι’ αυτό το λόγο είμαστε ελεύθεροι και δημιουργικοί, γι’ αυτό εκτεινόμαστε πέρα από το χρόνο και το χώρο, γι’ αυτό είμαστε «θείοι και ευλογημένοι». Επειδή είναι με αυτό τον τρόπο εικονική, η ανθρώπινη φύση είναι αναπόφευκτα σχεσιακή. Στην ίδια την ουσία της ανθρωπότητάς μας υπάρχει εντυπωμένη μια σχέση με τον Θεό, και ξέχωρα από αυτή τη σχέση το ανθρώπινο πρόσωπο είναι αδιανόητο. Το να είσαι άνθρωπος δηλώνει μια έννοια κατεύθυνσης, ενός σκοπού, ενός προσανατολισμού —ενός προσανατολισμού προς τον Θεό. Στην ορθόδοξη κατανόηση του προσώπου, δεν υπάρχει καμιά «φυσική» ανθρώπινη ύπαρξη χωριστά από τον Θεό. Απομονωμένη από τον Θεό, αγνοώντας κάθε σχέση μαζί Του, η ανθρωπότητα δεν βρίσκεται σε μια φυσική άλλα σε μια ιδιαίτερα αφύσικη κατάσταση. Αποτελεί σοβαρό λάθος να διαιρούμε σε δύο επίπεδα ή δύο ορόφους τη διδασκαλία για την ανθρώπινη φύση, ορίζοντας πρώτα το πρόσωπο με δικούς του ορούς, ως μια αυτόνομη, ανεξάρτητη οντότητα, και μόνο στη συνέχεια να μιλάμε για τη σχέση μας με τον Θεό σαν ένα είδος προσθήκης ή παραρτήματος. Όχι: ο προσανατολισμός μας προς τον Θεό πρέπει να είναι το εναρκτήριο σημείο της Ανθρωπολογίας μας, όχι μια μεταγενέστερη σκέψη.
Πρέπει να τονιστεί ότι, ως ανθρώπινα πρόσωπα, δεν περικλείουμε το «μυστήριο» αποκλειστικά εντός μας. Το ανθρώπινο πρόσωπο χωρίς τον Θεό δεν είναι πια αυθεντικά ανθρώπινο, αλλά μετατρέπεται σε υπάνθρωπο. Έχουμε τον Θεό ως το εσώτατο κέντρο της υπάρξεώς μας, το καθοριστικό στοιχείο της ανθρωπότητάς μας. Ως άνθρωποι έχουμε δημιουργηθεί για να είμαστε σε κοινωνία με τον Θεό, και αν αγνοήσουμε ή απαρνηθούμε αυτή την κοινωνία, αρνούμαστε τον ίδιο τον αληθινό μας εαυτό. Ο αθεϊσμός οδηγεί στην απανθρωποποίηση, όπως φανέρωσαν ιδιαίτερα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Στάλιν. Καταφάσκοντας τον άνθρωπο καταφάσκεις επίσης και το Θείο. Αρνούμενος το Θείο αρνείσαι επίσης και τον άνθρωπο.
Θυμάμαι πώς έδινε έμφαση σε αυτό το σημείο ο αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος (Ζαχάρωφ), μαθητής του Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτη και ιδρυτής της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή στο Τolleshunt Knights του Έσσεξ. Σε μια συνάντηση στην Οξφόρδη πριν από πολλά χρόνια, κατά το κλείσιμο της συζήτησης, ο προεδρεύων είπε ότι υπήρχε χρόνος μόνο για μία ακόμη ερώτηση. «Πέστε μου», ρώτησε κάποιος από τις πίσω σειρές του ακροατηρίου, «τί είναι ο Θεός;». Ο π. Σωφρόνιος εν συντομία απάντησε: «Θα μου πεις εσύ πρώτα: τί είναι ο άνθρωπος;» Ναι, πραγματικά: η κατανόησή μας του Θεού και η ανθρώπινη αυτοσυνειδησία μας βρίσκονται σε αμοιβαία εξάρτηση. Αν επιθυμούμε να κατανοήσουμε την ανθρώπινη ταυτότητά μας, ας κοιτάξουμε στο αρχέτυπό μας, τον Θεό· και αν επιθυμούμε να κατανοήσουμε τον Θεό, ας κοιτάξουμε στη θεία εικόνα που σκιαγραφείται στον καθρέφτη της καρδιάς μας.Σε ποιά συγκεκριμένη διάσταση ή λειτουργία του ανθρώπινου προσώπου οφείλουμε να εντοπίσουμε τη θεία εικόνα; Αυτό είναι κάτι που από καμία εκκλησιαστική Σύνοδο δεν προσδιορίστηκε ακριβώς· και στην πραγματικότητα κατά την πορεία της χριστιανικής ιστορίας το ερώτημα απαντήθηκε με ποικίλους τρόπους. Για μερικούς, σημαίνει πάνω από όλα τη δύναμη της λογικής· για άλλους, δηλώνει την κυριαρχία πάνω στη δημιουργημένη τάξη, την ελευθερία και τη δημιουργικότητα. Πολλοί Πατέρες, όπως ο άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος, συνδέουν την εικόνα πρωταρχικά με την ψυχή. Αλλά μια σημαντική μειοψηφία, που συμπεριλαμβάνει τον άγιο Ειρηναίο και τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας, θεωρούν ότι η εικόνα αναφέρεται σε όλη την ανθρώπινη ύπαρξη. μαζί και στην ψυχή και στο σώμα. Δεν υπάρχει καμιά μοναδική και αποδεκτή θεώρηση. Με τα λόγια του αγίου Επιφανίου Σαλαμίνος: «Σύμφωνα με την παράδοση κάθε ανθρώπινη ύπαρξη είναι κατ’ εικόνα Θεού», αλλά δεν διευκρινίζει σε τι ακριβώς συνίσταται αυτή. Αυτή η ασάφεια εκφράζει αυτό που πρωτύτερα εκθέσαμε για την αποφατική διάσταση της Ανθρωπολογίας. Το πρόσωπο παραμένει άπιαστο και εν τέλει ακαθόριστο.
Αντί να προσπαθήσουμε να καθορίσουμε πολύ στενά τα όρια και το χαρακτήρα της θεϊκής εικόνας, ας συγκρατήσουμε δύο βασικές αλήθειες. Πρώτον, «κατ’ εικόνα Θεού» σημαίνει κατ’ εικόνα του Χριστού, του Δημιουργού Λόγου· δεύτερον, σημαίνει κατ’ εικόνα του Θεού ως Αγίας Τριάδος. Στην αναζήτηση λοιπόν μιας απάντησης στο ερώτημα: «Ποιός είμαι; Τί είμαι;» κοιτάμε πρώτα στον Χριστό· η Ανθρωπολογία είναι ένα κεφάλαιο ή υποδιαίρεση της Χριστολογίας. Αλλά κατά δεύτερο λόγο κατανοούμε επίσης τους εαυτούς μας στο φως της αμοιβαίας αγάπης των τριαδικών προσώπων. Με τα λόγια του Ρουμάνου θεολόγου Δημητρίου Staniloae: «Μόνο η Τριάδα επιβεβαιώνει την ύπαρξή μας ως προσώπων»· όπως ο Ρώσος Νικόλαος Fyodorov υποστηρίζει: «Το κοινωνικό μας πρόγραμμα είναι το δόγμα της Τριάδος».
πηγή: Επισκόπου Διοκλείας Καλλίστου Ware, «Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21ο αιώνα», εκδ. Ίνδικτος, σ. 39-44
pemptousia.com
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου