Ο φεουδαρχικός χαρακτήρας του κυβερνητικού σχήματος

Του κ. Σταύρου Λυγερού

Ο ανασχηματισμός ήταν πάντα και μία άσκηση ισορροπιών και ένα επικοινωνιακό όπλο. Στην παρούσα κρίσιμη συγκυρία, όμως, δεν υπάρχουν περιθώρια ούτε για πολιτικάντικες ισορροπίες ούτε για πειραματισμούς. Όταν ο Γιώργος Παπανδρέου σχημάτισε την πρώτη κυβέρνησή του, είχε διασπάσει και συγκολλήσει υπουργεία, είχε καθυστερήσει την κατανομή των αρμοδιοτήτων και τον διορισμό
γενικών γραμματέων (λόγω του επικοινωνιακού ευρήματος των βιογραφικών). Όλα αυτά είχαν προκαλέσει χάος στον κρατικό μηχανισμό σε μια φάση που χρειαζόταν άμεση δράση.

Παρά τις δραματικές εξελίξεις που έχουν μεσολαβήσει, ο Παπανδρέου συνεχίζει με χαρακτηριστική αντιθεσμική άνεση να «κόβει και να ράβει» υπουργεία. Για να αποφεύγονται αγκυλώσεις, η νομοθεσία επιτρέπει στον πρωθυπουργό να αλλάζει τη δομή της κυβέρνησης. Τα υπουργεία, όμως, είναι κυβερνητικές μονάδες, που πρέπει να έχουν σταθερότητα και θεσμική συνέχεια. Αλλαγές πρέπει να γίνονται με προσοχή και μόνο όταν το επιβάλλουν οι εξελίξεις στην κοινωνικοοικονομική δομή.

Στην περίπτωσή μας, όμως, έχουμε μία αντιστροφή του κανόνα: Αντί τα πρόσωπα να επιλέγονται με βάση τα υπουργεία, τα υπουργεία διαμορφώνονται με βάση τα πρόσωπα!

Tο οξύμωρο

Σε ποια χώρα η ποντοπόρος Ναυτιλία θα υπαγόταν στον υπουργό Προστασίας του Πολίτη; Όταν έχει συμβεί αυτό, γιατί κάνει εντύπωση που η Λούκα Κατσέλη πήρε μαζί της στο υπουργείο Εργασίας την υπηρεσία Προστασίας Καταναλωτή; Πολλοί απ’ αυτούς που δικαιολογημένα διαμαρτύρονται για το δεύτερο είχαν επικροτήσει το πρώτο, αποδεικνύοντας ότι η κρίση τους υπαγορεύεται από πολιτικοπροσωπικές συμπάθειες κι όχι από σεβασμό των θεσμών. Απόρροια της αντιθεσμικής αντίληψης του πρωθυπουργού είναι και το γελοίο φαινόμενο της διαρκούς μετονομασίας των υπουργείων. Η αντικατάσταση των λιτών ονομασιών από μακροσκελείς και βαρύγδουπες είναι αλάνθαστο σημάδι ροπής όχι μόνο στην εντυπωσιοθηρία, αλλά και στη φλυαρία, η οποία συχνά υποδηλώνει διανοητική σύγχυση.

Οι αρμοδιότητες

Η τάση των ισχυρών υπουργών να συγκεντρώνουν όσο το δυνατόν περισσότερες αρμοδιότητες δεν αντανακλά μόνο την εξουσιολαγνεία των προσώπων. Αντανακλά και τον «φεουδαλικό» χαρακτήρα του κυβερνητικού σχήματος. Η πείρα έχει αποδείξει ότι για να διακριθεί ένας υπουργός χρειάζεται ξεκάθαρο τομέα ευθύνης και ύπαρξη μηχανισμού επίλυσης των διαφορών μεταξύ υπουργείων. Δεν έχει ανάγκη πολλές αρμοδιότητες. Αντιθέτως, η συγκέντρωση πολλών αρμοδιοτήτων συχνά βραχυκυκλώνει ακόμα και ικανούς πολιτικούς.

Τον περασμένο Οκτώβριο είχαμε ασκήσει κριτική στον Παπανδρέου, επειδή είχε υποκύψει στο προπαγανδιστικό στερεότυπο περί ολιγομελούς κυβερνητικού σχήματος, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα εμφανείς δυσλειτουργίες. Σ’ αυτό τον ανασχηματισμό πήγε στην άλλη άκρη. Ενώ η ενίσχυση της πολιτικής ηγεσίας στα υπουργεία Εξωτερικών και Οικονομικών ήταν απολύτως αναγκαία, δεν ισχύει το ίδιο για άλλα. Ο πρωθυπουργός θεσμοθέτησε υπουργό αναπληρωτή Παιδείας για να βολέψει τη Φώφη Γεννηματά. Το ίδιο συνέβη στο Ανάπτυξης. Εκεί για να βολέψει τον αποτυχημένο γραμματέα του ΠΑΣΟΚ Σωκράτη Ξυνίδη. Αν και το υπουργείο Περιβάλλοντος μάλλον θα χάσει τον τομέα της Ενέργειας, διατήρησε τους δύο υφυπουργούς κι απέκτησε και υπουργό αναπληρωτή. Αντιθέτως, ο τομέας του Τουρισμού, που έπρεπε να είναι ανεξάρτητο υπουργείο παρέμεινε στο Πολιτισμού, προφανώς λόγω Παύλου Γερουλάνου.

Η λειτουργικότητα

Το πρόβλημα μ’ όλα αυτά δεν είναι το κόστος, όπως δημαγωγικά λένε ορισμένοι. Το πρόβλημα είναι η λειτουργικότητα. Για μία ακόμα φορά η κατανομή των αρμοδιοτήτων πυροδοτεί μία πολυεπίπεδη διελκυστίνδα πιέσεων και τριβών, που υπονομεύει την ενότητα της κυβέρνησης. Επιπροσθέτως, η παρουσία επτά υπουργών αναπληρωτών ενισχύει την παραδοσιακή τάση η πολιτική ηγεσία σε κάθε υπουργείο να μη λειτουργεί ως ενιαίο επιτελείο, αλλά σαν -περισσότερο ή λιγότερο- ανταγωνιζόμενα φέουδα.

Ο βασικός λόγος που ο Παπανδρέου συγκρότησε πολυμελή κυβέρνηση είναι η πρόθεσή του να καταστήσει συνυπεύθυνα όσο το δυνατόν περισσότερα στελέχη του. Εάν ο πολιτικός ορίζοντας δεν ήταν τόσο σκοτεινός είναι αμφίβολο εάν θα έδινε χαρτοφυλάκιο στον Χρήστο Παπουτσή και πολύ περισσότερο στον Κώστα Σκανδαλίδη.

Οι πρωταγωνιστές

Αυτός ο ανασχηματισμός είχε δύο πρωταγωνιστές. Ο πρώτος είναι ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου και η πολιτική του Μνημονίου, την οποία εκπροσωπεί. Η απομάκρυνση της Κατσέλη από το υπουργείο Ανάπτυξης έδωσε και θεσμικά τέλος σε μία μάχη που είχε εδώ και πολύ καιρό κριθεί. Ο δεύτερος πρωταγωνιστής είναι ο Γιάννης Ραγκούσης, ο οποίος αναδεικνύεται άτυπος και ουσιαστικός αντιπρόεδρος. Με την προαγωγή αυτή, ο πρωθυπουργός επιχειρεί να λύσει δύο μείζονα προβλήματα: το έλλειμμα κυβερνητικού σχεδιασμού και το έλλειμμα ελέγχου και συντονισμού των υπουργείων, που οξύνεται λόγω των εκτεταμένων συναρμοδιοτήτων.

Θεσμικά, τους ρόλους αυτούς τους παίζει ο ίδιος ο πρωθυπουργός. Σε αντίθεση με τον Κώστα Καραμανλή, που είχε αφήσει ανεξέλεγκτους τους υπουργούς του, ο Παπανδρέου εξαρχής συγκρότησε ένα μηχανισμό ελέγχου και συντονισμού, με επικεφαλής τον υπουργό Επικρατείας Χάρη Παμπούκη και τον αντιπρόεδρο Θεόδωρο Πάγκαλο.

Προφανώς, ο πρωθυπουργός έκρινε ότι το σχήμα αυτό δεν λειτούργησε ικανοποιητικά. Αντί όμως να το αλλάξει, άφησε στον Πάγκαλο τον τίτλο του αντιπροέδρου, έδωσε στον Παμπούκη μία αρμοδιότητα για να παίζει και μετέτρεψε τον υπουργό Εσωτερικών σε παντοδύναμο Νο 2. Τον πλαισίωσε, μάλιστα, από μία ομάδα κυβερνητικών στελεχών, που -σύμφωνα με έκφραση «πράσινου» βουλευτή- «ανήκουν στη ΓΑΠ Α.Ε. παρά στο ΠΑΣΟΚ».

πηγή : Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

http://filotimia.blogspot.com/2010/09/blog-post_9593.html