Το κλασικό μέτρο της εκδίκησης

1922. Σμύρνη φλεγόμενη. Αίμα
προγονικό αδικαίωτο. Απορίας άξιον
πώς οι Έλληνες μπορούν να πορεύονται
με αυτά τα ολοκαυτώματα
δίχως να γυρεύουν Δικαιοσύνη.

«Νήπιος ος των οικτρώς οιχομένων γονέων επιλάθεται».
Σοφοκλής, «Ηλέκτρα», Άπαντα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, εκδόσεις Πάπυρος στ. 145-146

«Είναι μωρός όποιος λησμονεί γονείς που πήγαν με θάνατο οικτρό» μας φωνάζει η Ηλέκτρα. Προσπαθεί, από τα απροσπέλαστα υπαρκτικά πεδία της, να θυμίσει σε όλους το χρέος της απόδοσης τιμής στους γονείς, στους προγόνους. Εκείνη γύρευε να πάρει εκδίκηση για τη δολοφονία του πατέρα της, Αγαμέμνονα, από τη μητέρα της Κλυταιμήστρα και τον εραστή της Αίγισθο. Θεωρούσε και συνεχίζει να θεωρεί η φίλη μας Ηλέκτρα ότι είναι ανόητος όποιος δεν αποδίδει δικαιοσύνη για εγκλήματα που διαπράχθησαν απέναντι στους γονείς του. Το σχόλιο της μοιραίας πρωταγωνίστριας του σοφόκλειου έργου αποκαλύπτει μια διάθεση «πρακτικής» αντιμετώπισης αυτού του είδους των ζητημάτων. Διόλου παράξενο. Η ελληνική αρχαιότητα αποτελεί την επιτομή της πρακτικής αντίληψης της ζωής, παρότι όλα όσα μας διαλαλεί φαντάζουν υπερβατικά, «αιθέρια». Αν κάποιος άνθρωπος είναι αρκετά ευφυής για να προσπαθεί να αντιμετωπίζει «πρακτικά» τον βίο του, δεν έχει άλλη οδό να ακολουθήσει παρά εκείνη του ιδεαλισμού. Οι υλιστές, οι εραστές της χθόνας είναι μάλλον αφελείς. Σημαδεύουν χαμηλά και πετυχαίνουν τα πόδια τους. Επιζητώντας άμεσα, γρήγορα, αλαφιασμένα την ύλη, χάνουν ό,τι πολυτιμότερο έχουν: την ψυχή τους – αλλά και το επίγειο χάρτινο βασίλειό τους, κάποια στιγμή καταρρέει με πάταγο. Το σύνηθες αίτιο είναι το άγος. Στην αρχαία ελληνική νοοτροπία το άγος, η έννοια του ανόσιου δεν βάραινε μόνο τις οικογένειες που το διέπραξαν αλλά και εκείνες που το ανέχτηκαν χωρίς να επιδιώξουν ανταπόδοση.

Φανταστείτε πώς θα ήταν ο κόσμος μας αν οι απόγονοι των θυμάτων γενοκτονιών, ολοκαυτωμάτων, εγκλημάτων πολέμου ή ακόμα και του απλού ποινικού κώδικα αδιαφορούσαν για όσα συνέβησαν στους δικούς τους. Η δικαίωση των θυμάτων αδικοπραξιών είναι βασική προϋπόθεση για την επίτευξη της παγκόσμιας ειρήνης και ευημερίας. Όσοι υποκρίνονται ότι δεν το καταλαβαίνουν ταΐζουν το θηρίο της αυθαιρεσίας, της τυραννίας, του ολοκληρωτισμού και της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Το κτήνος

Η εκδίκηση, ενδέχεται, ως λέξη να φέρνει σκοτεινούς συνειρμούς ηθικής απαξίας σε πολλούς και να είναι ανεκτή ως θέαμα μόνο σε τραγωδίες, όπερες, θεατρικά έργα, ταινίες, ζωγραφικούς πίνακες, γλυπτά, εικαστικές εγκαταστάσεις και αφηγήματα. Ανώδυνη, άκαμπτη, φυλακισμένη στην Τέχνη, σ’ έναν καθρέφτη της ζωής. Αναπόφευκτη ως συνθήκη, υποφερτή, αλλά με την προϋπόθεση να μην αποδράσει. Να μην ξεχυθεί στο πεδίο της ζώσας πραγματικότητας και της δήθεν αδιατάρακτης ειρήνης.

Η ανθρώπινη εμπειρία, που έχει συμπυκνωθεί στις κατάφρακτες στρατιές των ελληνικών λέξεων, όπως τις έχουν παρατάξει οι αρχιστράτηγοι του Ελληνικού Δράματος, άλλα μας λέει. Η εκδίκηση, η ανταπόδοση, η απονομή του θείου Δικαίου (όταν οι νόμοι των θνητών το παραβιάζουν), πρέπει να εξαπολυθεί ως καταιγίδα, με όλη την ορμή της, σφοδρή και ελεγχόμενη, σύμφωνα με το μέτρο. Αλλά, ποιο να είναι αυτό; Πότε υπάρχει ισορροπία; Ο λόγος στον Χορό της φίλης μας Ηλέκτρας:
«μηθ’ οις εχθαίρεις υπεράχθεο μητ’ επιλάθου». (στ 177) Δηλαδή, η έχθρα σου τα όρια να μην περνάει, ούτε και να λησμονάς.

Ο Χορός απευθύνεται στην Ηλέκτρα, η οποία θρηνεί βυθισμένη στην απελπισία της. Όπως έχει αρκετές φορές αναφερθεί ο Χορός στις τραγωδίες αναλάμβανε ρόλο «γραφείου τύπου» της Κοινής Γνώμης ή της θείας βούλησης. Οι παρεμβάσεις του Χορού στην πλοκή είθισται να έχουν σχολιαστικό χαρακτήρα, με έντονα φιλοσοφημένη ή ατόφια φιλοσοφική διάθεση. Χρησιμοποιούν γλαφυρές εικόνες από τη μητέρα Φύση, το τοπίο της πατρίδας, τους μύθους μας, τις δοξασίες, απόψεις αντλημένες από την άγραφη Βίβλο της λαϊκής θυμοσοφίας, από παντού, για να μεταφέρουν τα μηνύματα των δραματουργών. Οι λέξεις στο απόσπασμα που παρατέθηκε προηγουμένως είναι προσεκτικά επιλεγμένες – όπως πάντα. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν το μότο κάθε ανθρώπου που θέλει να πάρει το αίμα του πίσω. Αν η έχθρα μας περνάει τα όρια τότε είμαστε εμείς που θα πάρουμε τη μορφή του «κτήνους». Θα αδικήσουμε προσπαθώντας να αποδώσουμε δικαιοσύνη. Επίσης, η υπερβολική ψυχολογική φόρτιση θολώνει το νου και οι πράξεις των ανθρώπων συνήθως αστοχούν. Όποιος θέλει να αποκαταστήσει τη φυσική τάξη των πραγμάτων και να τιμωρήσει έναν εγκληματία χρειάζεται αποφασιστικότητα και ηρεμία την ώρα της δράσης. Μέτρο στο ίδιο το μίσος και μνήμη ισχυρή ώστε να μην λησμονείται η ανάγκη της επίτευξης της ιερής αποστολής.

Θέλουμε να ακούσουμε την Ηλέκτρα; Να σεβαστούμε τα λόγια της; Θα εκδικηθούμε. Με μέτρο και ηδυσμένω λόγω. Δρώντων και ου δι’ απαγγελίας. Δι’ ελέου και φόβου περαίνοντες την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.

adiavroxoi.blogspot.gr