Χριστουγεννιάτικη νοσταλγία!

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Ως νοσταλγία ο κόσμος εννοεί συνήθως το αίσθημα για κάτι που δεν υπάρχει παρά μόνο στα όνειρα εκείνων που τη νιώθουν. Πράγμα που σημαίνει πως η νοσταλγία για τον σημερινό κόσμο, δεν είναι κάτι πραγματικό, πως δεν αξίζει να χάνει κανείς τον καιρό του μαζί της, πως υπάρχουν άλλα πιο καυτά προβλήματα, για να αντιμετωπίσει ο σημερινός άνθρωπος.

Δεν είναι αυτό το αληθινό νόημα της νοσταλγίας. Η νοσταλγία έχει βαθύτερο νόημα. Τα ονόματα χάνουν το νόημά τους, επειδή τα διαστρεβλώνουν εκείνοι που θέλουν να κρατούν τον κόσμο αμόρφωτο για να τον χειραγωγούν. Γι΄ αυτό είναι σημαντική η εμβάθυνση στο νόημα των ονομάτων, ώστε να ανανεώνονται οι κοινωνίες και να έχουν απαίτηση για το ανώτερο επίπεδο της ζωής.

Ο Όμηρος έγραψε την Οδύσσειά του, το πρώτο γραπτό μνημείο του πολιτισμού, με το οποίο γαλουχήθηκε η ανθρωπότητα, με θέμα τη νοσταλγία. Ο Όμηρος περιγράφει το ταξίδι της επιστροφής του Οδυσσέα στην πατρίδα του, το ταξίδι της επιστροφής στις ρίζες.

Δέκα χρόνια αγωνιζόταν για να επιστρέψει την πατρίδα του μετά την καταστροφή της Τροίας. Ο Όμηρος ονομάζει νήπιους τους συντρόφους του Οδυσσέα, επειδή ήταν αδιάφοροι για την επιστροφή τους στην πατρίδα και χάθηκαν. Ο Όμηρος δίδαξε στην ανθρωπότητα το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τις ρίζες του κάθε φορά που ο πολιτισμός του κινδυνεύει να καταστραφεί.

Η νοσταλγία είναι το θέμα της ομώνυμης κινηματογραφικής ταινίας του Αντρέϊ Ταρκόφσκι. Μιλώντας για τη νοσταλγία, ο διάσημος Ρώσος σκηνοθέτης του κινηματογράφου, είπε: "Είμαι πεισμένος ότι βρισκόμαστε σήμερα στο χείλος της καταστροφής του πολιτισμού μας".

Τί να κάνουμε; Πώς να ζούμε και να υπηρετούμε; Πώς έζησαν οι γονείς μας και οι παππούδες μας; Πίστευαν στο Χριστό. Ακολουθούσαν τα διδάγματα της Εκκλησίας. Τα Χριστούγεννα γιόρταζαν την ημέρα της πληρότητας της ζωής τους. Η γέννηση του Χριστού, ο ερχομός του Σωτήρος, το ξάνοιγμα του Θεού προς τον άνθρωπο. Ο Θεός ξανοίγεται ως πατέρας, ως αδελφός, ως φίλος.

Υπάρχουν λέει ο Ταρκόφσκι κάποιοι άνθρωποι στους οποίους το αίσθημα της νοσταλγίας είναι πιο έντονο. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για προσωπικότητες σαν του Χριστού: Εκφράζουν τη δύναμη του αδύναμου.

Ο Ταρκόφσκι αναφερόμενος στο θέμα της ταινίας του για τη νοσταλγία είπε μεταξύ άλλων: "Η ταινία μιλάει για την έλλειψη δυνατότητας να ζεις, για την απουσία ελευθερίας. Αν, για παράδειγμα, βάλει κάποιος όρια στην αγάπη, ο άνθρωπος θα παραμορφωθεί εντελώς. Το ίδιο αν κάποιος βάλει όρια στην πνευματική ζωή, ο άνθρωπος τραυματίζεται... Όταν βλέπει κανείς τα όρια που μπαίνουν απ΄ τον σημερινό κόσμο σ΄ αυτή την αγάπη, σ΄ αυτό το δώρο, ο άνθρωπος πρέπει ν' αρχίσει να υποφέρει. Ο ήρωας της Νοσταλγίας υποφέρει από την έλλειψη δυνατότητας να είναι φίλος, να είναι φιλικός μ΄ όλο τον κόσμο".

Στην ερώτηση, τί φάρμακο θα μπορούσε να δώσει στον ήρωά του για να υπερβεί τον πόνο του, ο Ταρκόφσκι είπε: "Πρέπει να πιστέψει στις πηγές του, στις ρίζες του. Να ξέρει από πού ερχόμαστε, πού πάμε, γιατί ζούμε. Δηλαδή να νιώσει βαθιά την εξάρτηση απέναντι στο Δημιουργό του. Αλλιώς, αν η σκέψη για το Δημιουργό μάς ξεφεύγει, ο άνθρωπος γίνεται ζώο.

Ο μοναδικός χαρακτηρισμός του ανθρώπου είναι το αίσθημά του της εξάρτησης, αυτή η ελευθερία που του δίνεται να νιώθει τον εαυτό του εξαρτημένο. Αυτή η αίσθηση είναι ο δρόμος της πνευματικότητας. Η τύχη του ανθρώπου συνίσταται στο να αναπτύσσει ακούραστα αυτό το δρόμο προς την πνευματικότητα.

Η εξάρτηση είναι η μόνη ευκαιρία του ανθρώπου, γιατί η πίστη στο Δημιουργό, η ταπεινή συνείδηση ότι δεν είσαι παρά το δημιούργημα ενός ανώτερου όντος, αυτή η πίστη έχει τη δυνατότητα να σώσει τον κόσμο, Πρέπει να γεμίσει τη ζωή του από δουλειά, από ανάγκη. Αυτή η σχέση είναι απλή: μοιάζει μ΄ αυτήν που ενώνει τα παιδιά με το γονιό. Πρέπει ν΄ αναγνωρίσεις τη δύναμη, το κύρος του άλλου.

Είναι αυτός ο σεβασμός, αυτή η δουλικότητα που δίνει στον άνθρωπο τη δύναμη να βλέπει μέσα του, που τον προικίζει μ΄ ένα βλέμμα αυτοελέγχου, το βλέμμα της ενατένισης. Αυτό ακριβώς ονομάζουν προσευχή (στην προκειμένη περίπτωση για μένα σύμφωνα με την ορθόδοξη ιεροτελεστία) αλλά είναι επίσης η έννοια της τέχνης... Ποτέ δεν πίστεψα σε μια τέχνη ανεξάρτητη από τον ανώτατο Δημιουργό και δεν πιστεύω στην τέχνη χωρίς Θεό. Η έννοια της τέχνης είναι μια προσευχή, είναι η προσευχή μου. Αν αυτή η προσευχή, αν οι ταινίες μου μπορούν να οδηγήσουν τους ανθρώπους στο Θεό, τόσο το καλύτερο. Η ζωή μου θ΄ αποκτούσε τότε όλο της το περιεχόμενο, το ουσιώδες, δηλαδή "το να υπηρετείς". Αλλά δεν θα το επέβαλα ποτέ: το να υπηρετείς δε σημαίνει να κατακτάς." (Antoine de Baecque, Αντρέϊ Ταρκόφσκι, μια ξενάγηση στο έργο του, Εκδόσεις Γκοβόστης, Αθήνα 1992,Ζωοδόχου Πηγής 21, τηλ 3615 433).

Ένας άλλος επίσης μεγάλος Ρώσσος, ο Φεοντόρ Ντοστογιέφσκι μίλησε για το αίσθημα της νοσταλγίας, ως εμπόδιο στην αγάπη. Είναι κόλαση, είπε, όταν μπαίνουν όρια στην αγαπη, στη φιλία, στην ειλικρινή επικοινωνία και επαφή με τους άλλους. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο δυτικός κόσμος θεωρεί ως δεδομένο ότι η επικοινωνία των ανθρώπων είναι ανειλικρινής και η αγάπη ανέφικτη!

Ο Ντοστογιέσφκι υπήρξε κατάδικος, θανατοποινίτης και του δόθηκε χάρη τη στιγμή που βρισκόταν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, στις φυλακές της Σιβηρίας. Η νοσταλγία για έναν κόσμο που δεν θα εμποδίζει την αγάπη για όλους, υπήρξε, όπως γράφει στο ημερολόγιό του, το πρώτο πράγμα που ένιωσε με το άκουσμα της χάρης.

moschoblog.blogspot.gr