Από τη Λητώ στη Λητού

Σεβαστότατη, δέσποινα, δέσποινα, / θεία γέννα, / χαίρε, χαίρε, ω Άρτεμη παρθένα, / της Λητώς και του Δία θυγατέρα…

Από τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη οι στίχοι (62 κ.ε.), σε μετάφραση του Κώστα Κόντου, στη σειρά του Ζαχαρόπουλου. Έτος; 1940.[1] Κοντά 75 χρόνια μετά, στη μετάφραση της Νικολέττας Φριντζήλα, που ακούστηκε στην Επίδαυρο την περασμένη βδομάδα (γενικότερα δύσκαμπτη, με την Αφροδίτη που «θα δείξει το πράγμα» [= θα δείξει, θα εξηγήσει, τι έχει συμβεί], «τους δόλους» κ.ά.), η γενική του ονόματος «Λητώ» ακολουθούσε τον συρμό των τελευταίων δεκαετιών: «της Λητούς». Κι όμως, δεν ήταν καμιά «μαλλιαρή» η μετάφραση του Κόντου: Λητώς λέγαμε τότε, όπως και μέχρι πρόσφατα, όταν κάποια ωραία πρωία αποφασίσαμε πως μας πέφτει «δημοτικιά» η κατάληξη -ώς, και αναστηλώσαμε την -ούς.

Έχω αλήθεια κουραστεί να γράφω για το θέμα αυτό, σταματάει ο νους μου μπροστά σ’ αυτή την οπισθοβασία, την καταφυγή σε αρχαΐζοντα κουρελάκια που θέλουν να στολίσουν ποιος ξέρει ποια ένδειά μας, ποια τάχα υστέρηση απέναντι στο αρχαίο κλέος.

Η κοφτή και αδιάλλακτη απάντηση που ακούγεται λέει πως «έτσι ήταν στα αρχαία», απάντηση παντελώς κουφή στην ανταπάντηση πως κι άλλες, πλήθος καταλήξεις ήταν αλλιώς στα αρχαία, κι όμως άλλαξαν, κι έτσι δεν λέμε λ.χ. «της Δεσποίνης» Βανδή. Και είναι και ο ψευτοεπιστημονικός «συμβιβασμός» πως -ούς για την αρχαία Σαπφώ, -ώς για τη νεότερη (άρα και -ης, της γλώσσης, όταν πρόκειται για την αρχαία, και -ας, της γλώσσας, όταν πρόκειται για τη νέα!). Έτσι, στα σαράντα μιας παιδικής, ακριβής φίλης, πάνε δύο χρόνια τώρα, στο Μετόχι του Παναγίου Τάφου, άκουσα εντυπωσιασμένος τον παπά να επαναλαμβάνει: «Ηρούς-Μυρτώς», θεωρώντας προφανώς νεότερο το Μυρτώ και αρχαιότερο το Ηρώ.

Όμως, όλο για την «τραγωδία της Μυρτούς» διαβάζουμε για τη 16χρονη που κακοποιήθηκε βάναυσα πρόπερσι στην Πάρο. (Eνώ κάποιο σάιτ από την ομογένεια στην Αμερική, με αφορμή έναν παράτυπο έρανο για τη νοσηλεία του κοριτσιού, έλυσε τον γόρδιο δεσμό, και γράφει συστηματικά: «της Μυρτώ»!). Γιατί, έτσι όπως λειτουργούν οι γλώσσες, δεν ήταν δυνατόν να τηρηθεί η διάκριση αρχαίας και νέας. Έτσι ευπρεπίστηκε (μετά θάνατον!) και η Σαπφώ Νοταρά: της «Σαπφούς» Νοταρά, και ακολούθησαν ακόμα και τα λαϊκά ή χαϊδευτικά: της «Γωγούς» Μαστροκώστα κτλ., μάρτυς μου το γκουγκλ.

Από τον 1ο αιώνα μ.Χ. μαρτυρείται η αλλαγή: της Κλειώς και της Σαπφώς είχε γίνει, λέει ο έγκυρος Γ. Ν. Χατζιδάκις· τον 21ο αιώνα μ.Χ., πιο αρχαίοι εμείς: «της Γωγούς» και «της Ζωζούς», στον αστερισμό της μαϊμούς –και των τρόπων της, που από παλιά ονομάζονται μαϊμουδισμοί, πιο πρόσφατα: σουσουδισμοί.

[1] Της Λητώς μεταφράζει γύρω στο 1960 και η Έφη Φερεντίνου, στη σειρά «Βιβλιοθήκη των Ελλήνων» του Αδώνιδος, παραταύτα, Γεωργιάδου (χωρίς χρονολογία έκδοσης, κάτι που στην εκδοτική πρακτική σπάνια έχει να κάνει απλώς με τσαπατσουλιά!).

yannisharis.blogspot.gr