Α. Σολτζενίτσιν: «Μία ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς»

Συμπληρώνονται φέτος πέντε χρόνια από τον θάνατο του Αλεξάντρ Ισάγιεβιτς Σολζενίτσιν (Александр Исаевич Солженицын, 1918-2008). Πριν από μερικούς μήνες συμπληρώθηκαν πενήντα χρόνια από την έκδοση της νουβέλας «Μία ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς» (1962). Στην παρούσα σύντομη κατάθεση θα αναφερθώ στο έργο αυτό που είχε συγκλονίσει τότε την Σοβιετική Ένωση αλλά και όλον τον κόσμο.

Υπάρχει η άποψη ότι η δημοσίευση της νουβέλας εντάσσεται στην περίοδος της αποσταλινοποίσης. Νομίζω όμως ότι ο σταλινισμός ήταν παρών (σε μικρότερο βαθμό) και μετά τον θάνατο του Στάλιν. Διότι δεν σταμάτησαν -εκτός των μαζικών εκτελέσεων- ούτε οι παρακολουθήσεις προσώπων από την μυστική αστυνομία ούτε οι δίκες (λ.χ. συγγραφέων) ούτε πλήρως τα καταγκαναστικά έργα.

Έτσι ο αρχισυντάκτης του περιοδικού στο οποίο δημοσιεύθηκε αρχικά η νουβέλα απομακρύνθηκε από την θέση του, μετά τον θόρυβο που δημιουργήθηκε, ενώ το 1964-1965 η μυστική αστυνομία κατέσχεσε χειρόγραφα του Σολζενίτσιν. Είναι επίσης γνωστό ότι ο σ. δεν μετέβη το 1970 στην Στοκχόλμη για να παραλάβει το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Για να επιστρέψω στο έργο, θα σημειώσω κατ’ αρχάς ότι εδώ περιγράφεται μια από τις φοβερές ημέρες της ζωής ενός καταδίκου στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως του Στάλιν. Ο ίδιος ο κατάδικος διερωτάται για ποιό λόγο βρέθηκε εγκλεισμένος στο στρατόπεδο: «Ο Σούχωφ κοντεύει οχτώ χρόνια στα στρατόπεδα κι ακόμα δεν κατάλαβε το γιατί. Επίσημα στο φάκελλό του χαρακτηρίζεται κατάσκοπος των γερμανών και προδότης της πατρίδας. Τι κατάσκοπος όμως ήταν ή πως είχε συνεργαστεί με τους γερμανούς αυτό δεν το ήξερε ούτε ο Σούχωφ ούτε κι ο ανακριτής του» (Μία ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς, μετ. Α. Σαραντόπουλος, Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων, Αθήναι, χ.χ., σ. 57).

Από τα βασικά προβλήματα των καταδίκων ήσαν το λιγοστό (και φυσικά απαίσιο) φαγητό και το δριμύ κρύο. Αλλά χειρότερος για ένα κατάδικο ήταν ο κίνδυνος να αρχίσει να απελπίζεται: «καταραμένη ζωή» (σ. 93). Αντιθέτως, κυριότερο ήταν να διατηρήσει την ελπίδα για την ελευθερία του: «για να πάει σπίτι του» (βλ. σχετικώς ο.π., σ. 116 και σ. 138).

Μεταξύ των συζητήσεων των κρατουμένων -εκτός από τα ζητήματα της ποσότητας του φαγητού και του ψύχους- είναι αξιοσημείωτες αυτές που γίνονται πάνω στην τέχνη (ο.π., σ. 67 και σ. 91) και στην πίστη στον Θεό (ο.π., σ. 87 και σ. 135).

Σε μία γενικότερη αποτίμηση, θα σημειώσω ότι ο Σούχωφ δεν είναι μόνον ο ίδιος ο Σολζενίστιν. Αλλά είναι γενικά ο Ρώσσος πολίτης, συγγραφέας, ιερέας κ.α.) που χαρακτηριζόταν τότε «πρόδότης», «αντεπαναστάτης», «εχθρός του λαού», «αντισοβιετικός» κ.α. και καταδικαζόταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

pemptousia.gr